वैशाख आणि ज्येष्ठ मासांतील शुभ-अशुभ दिवस आणि त्या दिवसांचे आध्यात्मिक महत्त्व !

साप्ताहिक शास्त्रार्थ

‘१२.५.२०२१ या दिवसापासून वैशाख मासाला आरंभ झाला असून ११.६.२०२१ पासून ज्येष्ठ मासाला आरंभ होणार आहे. सर्वांना हिंंदु धर्मातील तिथी, नक्षत्र, शुभाशुभत्व आणि मराठी मासानुसार प्रत्येक दिवसाच्या शास्त्रार्थाचे ज्ञान होण्यासाठी ‘साप्ताहिक शास्त्रार्थ’ (साप्ताहिक दिनविशेष) हे सदर प्रसिद्ध करत आहोत.

१. हिंदु धर्मानुसार ‘प्लव’नाम संवत्सर, शालिवाहन शक – १९४३, उत्तरायण, वसंतऋतू, वैशाख मास आणि कृष्ण पक्ष चालू आहे. ११.६.२०२१ पासून ज्येष्ठ मास, शुक्ल पक्ष आणि ग्रीष्म ऋतू चालू होणार आहे.

२. शास्त्रार्थ

२ अ. अपरा एकादशी : वैशाख कृष्ण पक्ष एकादशीला ‘अपरा एकादशी’ म्हणतात. ६.६.२०२१ या दिवशी अपरा एकादशी आहे. ‘अपरा एकादशी दिनी श्रीविष्णूच्या वामन अवताराच्या पूजनाने व्यक्ती पापमुक्त होते’, असे मानले जाते. या दिवशी गंगास्नानाला महत्त्व आहे. स्नान करतांना पवित्र गंगा नदीचे स्मरण करावे, तसेच श्रीविष्णुसहस्रनाम वाचावे.

२ आ. घबाड मुहूर्त : हा शुभ मुहूर्त आहे. ५.६.२०२१ या दिवशी रात्री ११.२८ पासून दुसर्‍या दिवशी सकाळी ६.२० पर्यंत घबाड मुहूर्त आहे.

२ इ. दग्ध योग : रविवारी द्वादशी, सोमवारी एकादशी, मंगळवारी पंचमी, बुधवारी तृतीया, गुरुवारी षष्ठी, शुक्रवारी अष्टमी आणि शनिवारी नवमी ही तिथी असेल, तर दग्ध योग होतो. दग्ध योग हा अशुभ योग असल्याने सर्व कार्यांसाठी निषिद्ध मानला आहे. ६.६.२०२१ या दिवशी रविवार असून सकाळी ६.२० पासून दुसर्‍या दिवशी सूर्योदयापर्यंत ‘दग्ध योग’ आहे.

२ ई. सोमप्रदोष : प्रत्येक मासातील शुक्ल आणि कृष्ण त्रयोदशीला ‘प्रदोष’ असे म्हणतात. सोमवारी येणार्‍या त्रयोदशी तिथीला ‘सोमप्रदोष’ म्हणतात. ७.६.२०२१ या दिवशी सोमप्रदोष आहे. जीवनातील कोणत्याही प्रकारची न्यूनता आणि आर्थिक अडचणी नष्ट करणे, तसेच आरोग्यप्राप्ती यांसाठी ‘सोमप्रदोष’ हे व्रत करतात. प्रदोष व्रतामध्ये सोमवारी येणार्‍या प्रदोष व्रताला विशेष महत्त्व आहे. प्रदोष या व्रताची देवता ‘शिव’ आहे. या दिवशी सायंकाळी शिवपूजन करावे. शिवकवच आणि शिवमहिम्नस्तोत्र वाचावे.

२ उ. भद्रा (विष्टी करण) : ज्या दिवशी ‘विष्टी’ करण असते, त्या काळाला ‘भद्रा’ किंवा ‘कल्याणी’ असे म्हणतात. भद्रा काळात शुभ आणि मंगल कार्ये करत नाहीत; कारण त्या कार्यात विलंब होण्याचा संभव असतो. ८.६.२०२१ या दिवशी सकाळी ११.२५ पासून उत्तररात्री १२.४२ पर्यंत विष्टी करण आहे.

२ ऊ. दर्श अमावास्या : अमावास्या तिथीचे मधले पाच प्रहर (दुसर्‍या प्रहरापासून सहाव्या प्रहरापर्यंत) ‘दर्श’ संज्ञक मानतात.

२ ए. भावुका अमावास्या : बुधवार, ९.६.२०२१ या दिवशी दुपारी १.५९ पासून १०.६.२०२१ या दिवशी सायंकाळी ४.२३ वाजेपर्यंत अमावास्या आहे. या अमावास्येला ‘भावुका अमावास्या’ असे म्हणतात. भावुका अमावास्या त्रिमुहूर्त व्यापिनी पाहिजे.

२ ऐ. शनैश्‍चर जयंती : भारतातील सौराष्ट्रात वैशाख अमावास्येला मध्यान्ही शनिदेवांचा जन्म झाला. या दिवशी ‘शनैश्‍चर जयंती’ साजरी करतात. या दिवशी मध्यान्ह व्यापिनी अमावास्या असावी. या दिवशी श्री शनिदेवाची उपासना करावी. प्रातःकाळी शनिस्तोत्र पठण करावे. १०.६.२०२१ या दिवशी ‘शनैश्‍चर जयंती’ आहे.

२ ओ. दशहरारंभ : उदयव्यापिनी ज्येष्ठ शुक्ल प्रतिपदा तिथीला दशहरारंभ करावा. या दिवशी काशीमध्ये दशाश्‍वमेध तीर्थात स्नान करतात.  (३०.४.२०२१)

२ औ. करिदिन : भावुका अमावास्येच्या दुसर्‍या दिवशी करिदिन असतो. करिदिन सर्व कार्यांसाठी वर्ज्य मानला आहे. ११.६.२०२१ हा करिदिन आहे.

२ अं. चंद्रदर्शन : अमावास्येनंतर चंद्राचे ‘चंद्रकोर’ रूपात प्रथम दर्शन होते. हिंदु धर्मात चंद्रदर्शनाला विशेष महत्त्व आहे. या दिवशी चंद्रदर्शन होणे भाग्यकारक आहे; कारण चंद्र हा मनाचा कारक ग्रह आहे. सूर्यास्तानंतर लगेचच केवळ थोड्या वेळासाठी चंद्रकोर दिसते. या तिथीची देवता ब्रह्मा आहे. ११.६.२०२१ या दिवशी सायंकाळी ८.१५ पर्यंत चंद्रदर्शन आहे.

टीप १ – एकादशी, घबाड मुहूर्त, दग्ध योग, प्रदोष, शिवरात्री, भद्रा (विष्टी करण), शनैश्‍चर जयंती आणि अन्वाधान यांविषयीची अधिक माहिती पूर्वी प्रसिद्ध केली आहे.

साधकांनी पुढील वचन लक्षात ठेवावे.

हरिचिया दासा हरि दाही दिशा ।
भावें जैसा तैसा हरि एक ॥ – संत एकनाथ

अर्थ : भक्ताला सर्वत्र देवाचेच दर्शन होते. भक्ताचा जसा भाव असतो, त्या स्वरूपात त्याला देव दिसतो.

– सौ. प्राजक्ता जोशी, ज्योतिष फलित विशारद, वास्तु विशारद, अंक ज्योतिष विशारद, रत्नशास्त्र विशारद, अष्टकवर्ग विशारद, सर्टिफाइड डाऊसर, रमल पंडित, हस्ताक्षर मनोविश्‍लेषण शास्त्र विशारद, महर्षि अध्यात्म विश्‍वविद्यालय, फोंडा, गोवा. (३०.४.२०२१)