चैत्र आणि वैशाख या मासांतील (९.५.२०२१ ते १५.५.२०२१ या सप्ताहातील) शुभ-अशुभ दिवस अन् त्या दिवसांचे आध्यात्मिक महत्त्व !

साप्ताहिक शास्त्रार्थ    

‘१३.४.२०२१ या दिवसापासून चैत्र मासाला आरंभ झाला आणि १२.५.२०२१ पासून वैशाख मासाला आरंभ होणार आहे. सर्वांना हिंदु धर्मातील तिथी, नक्षत्र, शुभाशुभत्व आणि मराठी मासानुसार प्रत्येक दिवसाच्या शास्त्रार्थाचे ज्ञान होण्यासाठी ‘साप्ताहिक शास्त्रार्थ’ (साप्ताहिक दिनविशेष) हे सदर प्रसिद्ध करत आहोत.

१. हिंदु धर्मानुसार ‘प्लव’ नाम संवत्सर, शालिवाहन शक – १९४३, उत्तरायण, वसंत ऋतू, चैत्र मास आणि कृष्ण पक्ष चालू आहे. १२.५.२०२१ पासून वैशाख मास आणि शुक्ल पक्ष चालू होणार आहे.

(संदर्भ : दाते पंचांग)

२. शास्त्रार्थ

२ अ. प्रदोष व्रत : त्रयोदशी तिथीला प्रदोष व्रत करतात. रविवारी येणार्‍या प्रदोष तिथीला ‘रविप्रदोष’ किंवा ‘भानुप्रदोष’ म्हणतात. भानुप्रदोष व्रत केल्याने उत्तम आरोग्य आणि दीर्घायु प्राप्त होते. या दिवशी सायंकाळी शिवपूजन करावे.

२ आ. भद्रा (विष्टी करण) : ज्या दिवशी ‘विष्टी’ करण असते, त्या काळालाच ‘भद्रा’ किंवा ‘कल्याणी’ असे म्हणतात. भद्रा काळात शुभ आणि मंगल कार्ये करत नाहीत; कारण त्या कार्यात विलंब होण्याचा संभव असतो. ९.५.२०२१ या दिवशी सायंकाळी ७.३१ पासून १०.५.२०२१ या दिवशी सकाळी ८.४२ पर्यंत आणि १५.५.२०२१ या दिवशी रात्री ९.०४ पासून १६.५.२०२१ या दिवशी सकाळी १०.०२ पर्यंत विष्टी करण आहे.

२ इ. दर्श अमावास्या : अमावास्या तिथीचे मधले पाच प्रहर (दुसर्‍या प्रहरापासून सहाव्या प्रहरापर्यंत) हे ‘दर्श’ संज्ञक मानतात. सोमवार, १०.५.२०२१ या दिवशी रात्री ९.५६ पासून ११.५.२०२१ या दिवशी रात्री १२.३० वाजेपर्यंत अमावास्या तिथी आहे. या अमावास्येला ‘सत्तु अमावास्या’ असे म्हणतात.

२ ई. चंद्रदर्शन : अमावास्येनंतर चंद्राचे ‘चंद्रकोर’ रूपात प्रथम दर्शन होते. हिंदु धर्मात चंद्रदर्शनाला विशेष महत्त्व आहे. या दिवशी चंद्रदर्शन होणे भाग्यकारक आहे; कारण चंद्र हा मनाचा कारक ग्रह आहे. सूर्यास्तानंतर लगेचच केवळ थोड्या वेळासाठी चंद्रकोर दिसते. या तिथीची देवता ब्रह्मा आहे. १३.५.२०२१ या दिवशी सायंकाळी ८.३४ पर्यंत चंद्रदर्शन आहे.

२ उ. अक्षय्य तृतीया : वैशाख शुक्ल तृतीया म्हणजे ‘अक्षय्य तृतीया’ हा साडेतीन मुहूर्तांपैकी एक दिवस आहे. या दिवशी देव, पितर यांच्या उद्देशाने केलेली पूजा आणि दान यांचे पुण्य अक्षय स्वरूपाचे मिळते. या दिवशी जलकुंभ आणि पंखादान करतात. युगादी तिथीप्रमाणे १३, १४, १५ या घटीमध्ये तृतीया असतांना अक्षय्य तृतीया करतात.

२ ऊ. श्री बसवेश्वर जयंती : अक्षय्य तृतीयेच्या दिवशी श्री बसवेश्वर जयंती साजरी करतात. श्री बसवेश्वर कर्नाटकातील संत आणि समाजसुधारक होते. कर्नाटक प्रांतामध्ये रोहिणी नक्षत्र असतांना श्री बसवेश्वर जयंती करण्यास प्राधान्य दिले जाते.

२ ए. श्री परशुराम जयंती : श्री परशुराम हे भगवान विष्णूचा सहावा अवतार समजले जातात. त्यांचा जन्म श्री जमदग्नी ऋषि आणि रेणुकामाता यांच्या पोटी अक्षय्य तृतीयेला झाला. जन्माने ब्राह्मण असून क्षत्रियांचे सर्व गुण त्यांच्यात होते. प्रदोष काळी तृतीया असतांना श्री परशुराम जयंती साजरी करतात.

२ ऐ. कल्पादि : वैशाख शुक्ल तृतीया तिथीला ‘कल्पादि योग’ होतो. या दिवशी केलेल्या श्राद्धाचे विशेष फल सांगितले आहे.

२ ओ. युगादि : वैशाख शुक्ल तृतीया तिथीला ‘युगादि योग’ होतो. या दिवशी केलेल्या श्राद्धाचे विशेष फल सांगितले आहे.

२ औ. हरिद्वार कुंभपर्व समाप्ती : कुंभ राशीत ‘गुरु’ आणि मेष राशीत रवि असतांना हरिद्वार येथे कुंभमेळा असतो. १३.४.२०२१ या दिवशी उत्तररात्री २.३२ मिनिटांनंतर रवि ग्रहाचा मेष राशीत प्रवेश झाल्यावर, म्हणजे १४.४.२०२१ या दिवसापासून हरिद्वार कुंभपर्वाला प्रारंभ झाला. १४.५.२०२१ या दिवशी रात्री ११.२४ मिनिटांनंतर रवि ग्रहाचा वृषभ राशीत प्रवेश झाल्यावर हरिद्वार कुंभपर्व समाप्ती आहे.

२ अं. तिसरी तीज : सूर्याेदयव्यापिनी वैशाख शुक्ल तृतीया तिथीला तिसरी तीज साजरी करतात. तिसरी तीज या दिवशी गौरी तृतीयाप्रमाणे पूजन करतात. १५.४.२०२१ या दिवशी चैत्र शुक्ल तृतीया तिथी आहे. या दिवशी गौरी शंकराची पूजा करून हळदी-कुंकू कार्यक्रम करतात.

२ क. विनायक चतुर्थी : प्रत्येक मासाच्या अमावास्येनंतर येणार्‍या शुक्ल पक्षातील चतुर्थी तिथीला ‘विनायक चतुर्थी’ म्हणतात. या दिवशी श्री विनायक (गणेश) व्रत करतात. या दिवशी श्री विनायकी चतुर्थी माहात्म्य, व्रतकथा आणि श्री विनायक अष्टोत्तरशत नामस्तोत्र वाचतात. या उपासनेने सर्व कार्ये सिद्ध होतात. १५.४.२०२१ या दिवशी विनायक चतुर्थी आहे.