अमेरिकेचे ‘टेरिफ’ (आयात कर) अस्त्र आणि भारताची सिद्धता !

पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या अमेरिका दौर्‍यात आयात शुल्काचे सूत्र कळीचे ठरले; मात्र भारताने आधीच या सूत्रावर काम चालू करत अमेरिकेशी चर्चेची कवाडे उघडी ठेवली, तसेच अमेरिकेच्या दबावतंत्रामुळे जागतिक पुरवठा साखळीमध्ये अनेक नव्या संधींचा जन्म होणार आहे. त्यामुळे या आयात शुल्क दबावतंत्राचा लाभ भारतालाही होणार आहे, हे निश्चित ! आयात कर किंवा ‘टेरिफ’चा वापर करून २ मोठ्या गोष्टी साध्य करायच्या आहेत. एक म्हणजे त्यांच्या आणि इतर राष्ट्रांमध्ये असलेल्या व्यापाराची तूट न्यून करणे अन् दुसरी म्हणजे अमेरिकेमध्ये होणारी बेकायदेशीर घुसखोरी थांबवणे. या दोन्हींमध्ये अमेरिकेला गेल्या काही दिवसांतच बर्‍यापैकी यश मिळालेले आहे.

१. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या अमेरिकेच्या दौर्‍यामध्ये मिळालेले यश

पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या अमेरिकेच्या दौर्‍यामध्ये लढाऊ विमाने, क्षेपणास्त्रे उपलब्ध करणे, वर्ष २०३० पर्यंत ५०० अब्ज डॉलर्सपर्यंत (४३ लाख कोटी रुपयांपर्यंत) व्यापार वृद्धी करणे, आतंकवादी तव्वूर राणाचे प्रत्यार्पण, प्रगत ‘न्यूक्लिअर’ (अणू) तंत्रज्ञानासाठी कायद्यात पालट, ऊर्जा क्षेत्राच्या करारानुसार भारताला तेल आणि वायू पुरवठा, ‘इंडिया मिडल ईस्ट युरोप इकॉनॉमिक कॉरिडोअर’ (मध्य पूर्व युरोपातून जाणारा सुसज्ज महामार्ग) पुन्हा एकदा चालू करणे, सुदृढ पुरवठा साखळी निर्माण करणे अन् ‘मागा+मिगा = मेगा’, अशा अनेक करारांवर स्वाक्षरी करण्यात आली.

(‘मागा’ म्हणजे ‘मेक अमेरिका ग्रेट अगेन’ – पुन्हा एकदा अमेरिका महान बनवूया. ‘मिगा’ म्हणजे ‘मेक इंडिया ग्रेट अगेन’ – पुन्हा एकदा भारताला महान बनवूया.) थोडक्यात अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डॉनल्ड ट्रम्प यांचे लक्ष ‘टेरिफ’ किंवा आयात कर युद्धावरून काढून भारताच्या राष्ट्रीय हितांचे रक्षण करण्यात आपल्याला यश मिळाले; मात्र ट्रम्प यांचे ‘टेरिफ’ युद्ध संपणार नाही आणि यापुढे चालूच राहील.

२. ट्रम्प यांनी कॅनडा आणि मेक्सिको यांच्याकडील आयात करावर केलेली भरमसाठ वाढ अन् तिचे परिणाम

डॉनल्ड ट्रम्प यांनी कॅनडा आणि मेक्सिको यांसह इतर सर्व राष्ट्रांतून होणार्‍या पोलाद अन् ॲल्युमिनियम यांच्या आयातीवर २५ टक्के शुल्क लावले आहे. ट्रम्प यांनी चीन, तसेच मेक्सिको आणि कॅनडा या देशांवर भरमसाट आयात कर लावण्याची घोषणा केली. आदेशानुसार चिनी मालावर १० टक्के आणि मेक्सिको-कॅनडातील आयातीवर २५ टक्के कर लावण्यात येणार आहे. कॅनडातून येणारे तेल, नैसर्गिक वायू आणि विजेच्या अपवाद करात त्यावर १० टक्के आयात कर असेल.

कॅनडाचे पंतप्रधान जस्टिन ट्रुडो यांच्याशी चर्चा केल्यानंतर डॉनल्ड ट्रम्प यांनी कॅनेडियन वस्तूंवरील प्रस्तावित कर ३० दिवसांसाठी स्थगित करण्याचा निर्णय घेतला . कॅनडाचे पंतप्रधान ट्रुडो यांनी घोषणा केली की, सीमा सुरक्षेवर अतिरिक्त सहकार्य करू. मेक्सिकोच्या अध्यक्षा क्लॉडिया शीनबॉम यांनीही घोषणा केली की, अमेरिकेच्या अध्यक्षांनी मेक्सिकन आयातीवरील २५ टक्के कर एका मासासाठी थांबवण्यास सहमती दर्शवली आहे; कारण देशाने ट्रम्प यांच्या ‘इमिग्रेशन’ (स्थलांतर) आणि ड्रग्ज तस्करी यांवर कारवाई करण्याच्या मागणीला प्रतिसाद म्हणून सीमेवरील कारवाई प्रभावी करण्याच्या प्रयत्नांना बळकटी देण्याचे आश्वासन दिले आहे.

थोडक्यात मेक्सिको आणि कॅनडा या दोन देशांवर भरमसाट आयात कर लावण्याची धमकी देऊन ट्रम्प यांनी या दोन देशांना वठणीवर आणले, तसेच दोन्ही देशांनी त्यांच्या सीमेमधून अमेरिकेमध्ये होणारी घुसखोरी पूर्णपणे थांबवण्यासाठी मोठ्या प्रमाणात सैन्याची तैनाती केली, म्हणजेच डॉनल्ड ट्रम्प यांची चाल अत्यंत यशस्वी झाली आहे.

३. अमेरिका आणि चीन यांच्यातील संभाव्य व्यापार युद्ध अन् भारताला लाभाची संधी

सध्या तरी ट्रम्प चीनविरोधात व्यापार युद्धाकरता सज्ज नाहीत. वर्ष २०२३ मध्ये अमेरिका आणि चीन यांचा व्यापार हा ५७५ बिलियन डॉलर्स (५० लाख कोटी रुपयांहून अधिक) एवढा वाढला. त्यात अमेरिकेने १४७ बिलियन डॉलर्सची (१२ लाख ८३ सहस्र कोटी रुपयांहून अधिक) चीनला निर्यात केली, तर चीनकडून ४२७ बिलियन डॉलर्स (३७ लाख २६ सहस्र कोटी रुपयांहून अधिक) किमतीच्या वस्तू आयात केल्या. व्यापारातील तूट भरून काढणे, हे अमेरिकेचे नजीकच्या काळातील सर्वांत मोठे उद्दिष्ट राहील; मात्र चीन त्याकरता सज्ज दिसत नाही. सध्या चीनविषयी अमेरिकेने मवाळ धोरण स्वीकारले आहे; कारण ते चीनशी पूर्ण व्यापार युद्धाकरता तयार नसावेत; पण हे युद्ध होईल, याविषयी कुणाच्याही मनात शंका नको; कारण चीन आणि अमेरिका यांच्यातील व्यापाराची तूट प्रचंड आहे अन् ती न्यून करणे, हे डॉनल्ड ट्रम्प यांच्याकरता अत्यंत महत्त्वाचे आहे. भारताने या संधीचा लाभ घ्यावा आणि ज्या वस्तू चीन आज अमेरिकेला निर्यात करत आहे, त्या भारतात ‘मेक इन इंडिया’खाली (भारतात उत्पादित केलेल्या वस्तू) सिद्ध करून चीनची जागा घ्यावी. अर्थात् हे आव्हान पेलण्यासाठी प्रचंड प्रयत्न करावे लागतील. भारत या दोन्ही महासत्तांच्या आपापसांतील तणावाचा लाभ घेत आपल्याला व्यापारविषयक सवलती कशा प्रकारे प्राप्त करून घेता येतील, यासाठी प्रयत्नशील आहे.

४. अमेरिकेची भारताशी अन्य देशांच्या तुलनेत सर्वांत न्यून असलेली व्यापारी तूट

ट्रम्प यांनी ‘ब्रिक्स’ देशांवर वाढीव करबोजा लादण्याची चेतावणी दिली असली, तरी त्यामधून भारताला वगळण्यात आले आहे. (भारतासह ब्राझिल, रशिया, चीन, दक्षिण आफ्रिका, इजिप्त, इथिओपिया, इराण आणि संयुक्त अरब अमिराती या देशांचा सहभाग असलेली संघटना म्हणजे ‘ब्रिक्स’.) यामागे कारण आहे. भारताशी असलेली अमेरिकेची व्यापारी तूट तीन देशांच्या तुलनेत कितीतरी न्यून आहे. चीन, मेक्सिको आणि कॅनडा यांची व्यापारी तूट अनुक्रमे ३० टक्के, १९ टक्के आणि १४.५ टक्के असतांना भारतासमवेतची अमेरिकेची व्यापारी तूट मात्र केवळ ३.२ टक्के आहे.

५. भारत आणि अमेरिका यांच्यातील आयात- निर्यातीत झालेली वाढ आणि करांमधील पालट

भारताचा अर्थसंकल्प सादर झाला. त्यात मोटरसायकलवरचा आयात कर न्यून करण्यात आला. जड वजनाच्या १६०० सीसीपेक्षा न्यून इंजिन क्षमता असणार्‍या मोटरसायकलवरील कर ५० टक्क्यांवरून ४० टक्क्यांवर आणला गेला. १६०० सीसीपेक्षा अधिक क्षमतेच्या बाईकसाठी आणखी अधिक कपात करण्यात आली. या मोटरसायकलमागचा आयात कर ५० टक्क्यांवरून ३० टक्क्यांपर्यंत न्यून करण्यात आला. या निर्णयाचा लाभ ‘हार्ले डेव्हिडसन’ या अमेरिकन मोटरसायकलला होणार आहे. या मोटरसायकलची ३० लाख डॉलर (२६ कोटी रुपयांहून अधिक) किमतीची आयात मागच्या वर्षी भारताने केली होती. वर्ष २०२३ मध्ये दोन्ही देशांमध्ये १९ सहस्र कोटी डॉलर्सपेक्षाही अधिक (१६ लाख कोटी रुपयांहून अधिक) किमतीचा व्यापार झाला. भारताकडून अमेरिकेत निर्यात केल्या जाणार्‍या विक्रीमालात वर्ष २०१८ पासून १२.३ सहस्र कोटी डॉलर्सपर्यंत, म्हणजे ४० टक्क्यांनी वाढ झाली, तर निर्यात केल्या जाणार्‍या सेवा २२ टक्के वाढीने ६.६ सहस्र कोटी डॉलर्सपर्यंत जाऊन पोचल्या आहेत. याउलट अमेरिकेकडून भारतात एकूण ७ सहस्र कोटी डॉलर्सची (६१ सहस्र कोटी रुपयांहून अधिक) निर्यात झाली आहे.

मोटरसायकल सोडता भारताने उपग्रह बनवण्याच्या उपकरणांवरचा आयात करही अगदी शून्यावर आणला आहे. भारताने अमेरिकेच्या इतरही उत्पादनांवरचा आयात कर लक्षणीयरित्या न्यून केला आहे. ट्रम्प यांनी टीका केल्यानंतर भारत स्वतःचे आयात कर धोरण पालटून संकटाचे संधीमध्ये रूपांतर करत आहे. त्यामुळे अमेरिकेची वेगवेगळ्या क्षेत्रांतील निर्यात येत्या काळात वाढू शकते. वर्ष २०२३ मध्ये भारताने बदाम, सफरचंद, हरभरा, डाळी आणि अक्रोड अशा अमेरिकेतील काही कृषी उत्पादनांवरील कर न्यून केला.

६. अमेरिकेशी व्यापार करण्यासाठी भारताने केलेली सिद्धता

बेकायदेशीरपणे अमेरिकेत रहाणार्‍या भारतियांना परत देशात घेण्याची सिद्धता भारताने दाखवल्यानेही सकारात्मक संदेश गेला आहे. डॉनल्ड ट्रम्प यांच्या वागणुकीमुळे जगाच्या अर्थव्यवस्थेमध्ये प्रचंड उलथापालथ होत आहे; मात्र भारताने अशा प्रकारच्या उलथापालथीला तोंड देण्यासाठी सिद्धता केली आहे. केंद्रीय अर्थसंकल्पात भारताच्या अर्थमंत्र्यांनी ‘इन्कम टॅक्स’ची (आयकराची) मर्यादा वाढवून अधिक पैसा करदात्यांच्या हातात खर्चासाठी ठेवला आहे. याखेरीज ‘वेगवेगळे आयात कर न्यून करून आपण अमेरिकेशी व्यापार करण्यासाठी सिद्ध आहोत’, असा संदेश भारताने दिला आहे.

– ब्रिगेडियर हेमंत महाजन (निवृत्त), पुणे.