फाल्गुन मासातील शुभ-अशुभ दिवस आणि त्या दिवसांचे आध्यात्मिक महत्त्व !

साप्ताहिक शास्त्रार्थ

‘१४.३.२०२१ या दिवसापासून फाल्गुन मासाला आरंभ झाला आहे. सर्वांना हिंंदु धर्मातील तिथी, नक्षत्र, शुभाशुभत्व आणि मराठी मासानुसार प्रत्येक दिवसाच्या शास्त्रार्थाचे ज्ञान होण्यासाठी ‘साप्ताहिक शास्त्रार्थ’ (साप्ताहिक दिनविशेष) हे सदर प्रसिद्ध करत आहोत. २८.३.२०२१ ते ३.४.२०२१ या सप्ताहातील दिनविशेष देत आहोत.

१. हिंदु धर्मानुसार ‘शार्वरी’ नाम संवत्सर, शालिवाहन शक – १९४२, उत्तरायण, शिशिरऋतू, फाल्गुन मास आणि कृष्ण पक्ष चालू आहे.

(संदर्भ : दाते पंचांग)

२. शास्त्रार्थ

२ अ. हुताशनी पौर्णिमा (होळी) : फाल्गुन मासात प्रदोषकाळी असलेल्या पौर्णिमेस रात्री होलिका प्रदीपन करतात. या वेळी ‘दुष्ट प्रवृत्तीचा नाश व्हावा’, अशी प्रार्थना केली जाते.

२ आ. मन्वादि : फाल्गुन पौर्णिमा तिथीला ‘मन्वादि योग’ होतो. या दिवशी केलेल्या श्राद्धाचे विशेष फल सांगितले आहे.

२ इ. धूलिवंदन : होलिका प्रदीपनाच्या दुसर्‍या दिवशी म्हणजे फाल्गुन कृष्ण प्रतिपदेच्या दिवशी धूलिवंदन, म्हणजेच धुळवड साजरी केली जाते. उत्तर भारतात, तसेच महाराष्ट्रात काही ठिकाणी या दिवशी लोक एकमेकांना रंग लावतात.

२ ई. करिदिन : होलिका प्रदीपनाच्या दुसर्‍या दिवशी होलिकेनिमित्त ‘करिदिन’ असतो. ‘या दिवशी कोणतेही शुभ कार्य करू नये’, असा प्रघात आहे.

२ उ. वसंतोत्सवारंभ, अभ्यंगस्नान, आम्रकुसुमप्राशन : फाल्गुन कृष्ण प्रतिपदेच्या दिवशी वसंतोत्सवाला आरंभ होतो. या दिवशी अभ्यंगस्नान करून आम्रकुसुम प्राशन केले जाते.

२ ऊ. संत तुकाराम महाराज बीज : बीज म्हणजे द्वितीया. फाल्गुन कृष्ण पक्षातील द्वितीया या तिथीला महाराष्ट्रातील थोर संत तुकाराम महाराज यांची ‘तुकारामबीज’ साजरी करतात. या तिथीला ‘संत तुकाराम महाराज सदेह वैकुंठाला गेले’, असे मानले जाते.

२ ए. भद्रा (विष्टी करण) : ज्या दिवशी ‘विष्टी’ करण असते, त्या काळालाच ‘भद्रा’ किंवा ‘कल्याणी’ असे म्हणतात. भद्रा काळात शुभ आणि मंगल कार्ये करत नाहीत; कारण त्या कार्यात विलंब होण्याचा संभव असतो. ३०.३.२०२१ या दिवशी उत्तररात्री ३.४६ पासून ३१.३.२०२१ या दिवशी दुपारी २.०७ पर्यंत विष्टी करण आहे, तसेच २.४.२०२१ या दिवशी उत्तररात्री ५.५९ पासून ३.४.२०२१ या दिवशी सायंकाळी ५.०२ पर्यंत विष्टी करण आहे.

२ ऐ. संकष्ट चतुर्थी : प्रत्येक मासातील कृष्ण पक्षातील चतुर्थी तिथीला ‘संकष्ट चतुर्थी’ असे म्हणतात. ज्या दिवशी चंद्रोदय समयी चतुर्थी तिथी असते, त्या दिवशी संकष्ट चतुर्थीचा उपवास करतात; कारण श्री गणपतीच्या या व्रतामध्ये चंद्रदर्शन होणे विशेष महत्त्वाचे आहे. ३१.३.२०२१ या दिवशी चंद्रोदयाची वेळ रात्री ९.४१ आहे. या दिवशी श्री गणेश मंत्राचा जप करतात, तसेच अथर्वशीर्ष, श्री गणेशस्तोत्र, श्री गणेश अष्टोत्तरशत नामस्तोत्र वाचतात. या उपासनेने सर्व कार्ये सिद्ध होतात.

२ ओ. कल्पादि : फाल्गुन कृष्ण पक्ष तृतीया या तिथीला कल्पादि योग होतो. या दिवशी केलेल्या श्राद्धाचे विशेष फल सांगितले आहे.

२ औ. छत्रपती शिवाजी महाराज जयंती : फाल्गुन कृष्ण पक्ष तृतीया या दिवशी तिथीनुसार छत्रपती शिवाजी महाराज यांची जयंती साजरी केली जाते.

२ अं. दग्ध योग : रविवारी द्वादशी, सोमवारी एकादशी, मंगळवारी पंचमी, बुधवारी तृतीया, गुरुवारी षष्ठी, शुक्रवारी अष्टमी आणि शनिवारी नवमी ही तिथी असेल, तर दग्ध योग होतो. दग्ध योग हा अशुभ योग असल्याने सर्व कार्यांसाठी निषिद्ध मानला आहे. ३१.३.२०२१ या दिवशी बुधवार असून दुपारी २.०७ पर्यंत तृतीया तिथी असल्याने ‘दग्ध योग’ आहे.

२ क. घबाड मुहूर्त : हा शुभ मुहूर्त आहे. १.४.२०२१ या दिवशी सकाळी ७.२२ पासून सकाळी ११.०० पर्यंत घबाड मुहूर्त आहे.

२ ख. रंगपंचमी : फाल्गुन कृष्ण पक्ष पंचमी या तिथीला रंगपंचमीचा उत्सव साजरा केला जातो. या दिवशी नातेवाईक, आप्तेष्ट, मित्र यांना रंग लावून रंगोत्सव साजरा केला जातो.

२ ग. संत एकनाथ महाराज षष्ठी : फाल्गुन कृष्ण पक्ष षष्ठी हा दिवस ‘नाथषष्ठी’ म्हणून ओळखला जातो. या दिवशी संत एकनाथ महाराजांनी समाधी घेतली, असे मानले जाते.

– सौ. प्राजक्ता जोशी, ज्योतिष फलित विशारद, वास्तु विशारद, अंक ज्योतिष विशारद, रत्नशास्त्र विशारद, अष्टकवर्ग विशारद, सर्टिफाइड डाऊसर, रमल पंडित, हस्ताक्षर मनोविश्‍लेषण शास्त्र विशारद, महर्षि अध्यात्म विश्‍वविद्यालय, फोंडा, गोवा. (२३.३.२०२१)