भारतीय रिझर्व्ह बँकेने २ सहस्र रुपयांच्या नोटा चलनातून काढून घेण्याचा निर्णय १९ मे २०२३ या दिवशी एका प्रसिद्धीपत्रकाद्वारे घोषित केला. त्याची कार्यवाही कशी होईल ? आणि त्याचा आपल्यावर काय परिणाम होईल ?, याविषयीचा ऊहापोह या लेखात केला आहे.
बँकांमध्ये गर्दी न करण्याचे रिझर्व्ह बँकेचे आवाहन
श्री. उपाध्याय यांच्या याचिकेमध्ये रिझर्व्ह बँकेचा निर्णय मनमानी, तर्कहीन आणि राज्यघटनेच्या कलम १४ चे उल्लंघन आहे, असे म्हटले आहे.
१९ मे या दिवशी रिझर्व्ह बँकेने २ सहस्र रुपयांच्या नोटा चलनातून बाद होणार असल्याची घोषणा केल्यावर सामाजिक माध्यमांतून त्या जमा करण्यासंदर्भात अनेक उलट-सुलट गोष्टी पसरवल्या जात आहेत.
सध्‍या चलनात असलेल्‍या २ सहस्र रुपयांच्या नोटा ३० सप्‍टेंबरपर्यंत वापरता येणार आहेत. त्‍यापूर्वी त्या बँकेत जमा करून दुसर्‍या नोटा घ्‍या, असे आवाहनही रिझर्व्ह बँकेने केले आहे. २ सहस्र रुपयांच्या नोटा केंद्र सरकारने नोटबंदीच्‍या वेळी छापल्‍या होत्‍या.
‘ऑनलाईन’ फसवणुकीसाठी पोलिसांत ‘सायबर क्राईम’ असा स्‍वतंत्र विभाग आहे; मात्र रिझर्व्ह बँकेत ‘ऑनलाईन’ फसवणुकीसाठी ‘सायबर क्राईम’ असे वर्गीकरणच नाही. वर्ष २०२२-२३ मध्ये आर्.बी.आय.अंतर्गत येत असलेल्‍या देशातील सर्व बँकांमध्ये एकूण ९५ सहस्र ९२९ घोटाळे झाले.
बँकिंग नियमन कायदा १९५० चे उल्लंघन आणि ठेवींवरील व्याजदराशी निगडित रिझर्व्ह बँकेच्या नियमांचे पालन न केल्याप्रकरणी ही कारवाई करण्यात आली आहे.
थकबाकीचे प्रमाण वाढल्‍याने रिझर्व्ह बँकेने ‘डिफेन्‍स अकाऊंट्‌स को-ऑपरेटिव्‍ह बँक’ आणि ‘पुणे सहकारी बॅँक लिमिटेड’ या दोन्‍हींवर आर्थिक निर्बंध लागू केले आहेत.
५ रुपयांचे जुने नाणे वजनाने अधिक होते. त्यात धातूचे प्रमाणे अधिक असल्याने बांगलादेशात त्याची तस्करी करून ती वितळवण्यात येत होती. ही नाणी वितळवून त्याचे दाढी करण्याचे ब्लेड बनवण्यात येत होते.
भारतीय चलनात भारतीय रिझर्व्ह बँकेने लागू केलेली १० रुपयांची नाणी काही ठिकाणी स्‍वीकारण्‍यास नकार दिला जात आहे, अशा तक्रारी जिल्‍हा प्रशासनाकडे प्राप्‍त झाल्‍या आहेत.