चैत्र मासातील शुभ-अशुभ दिवस आणि त्या दिवसांचे आध्यात्मिक महत्त्व !

साप्ताहिक शास्त्रार्थ

‘१३.४.२०२१ या दिवसापासून चैत्र मासाला आरंभ झाला आहे. सर्वांना हिंंदु धर्मातील तिथी, नक्षत्र, शुभाशुभत्व आणि मराठी मासानुसार प्रत्येक दिवसाच्या शास्त्रार्थाचे ज्ञान होण्यासाठी ‘साप्ताहिक शास्त्रार्थ’ (साप्ताहिक दिनविशेष) हे सदर प्रसिद्ध करत आहोत. २५.४.२०२१ ते १.५.२०२१ या सप्ताहातील दिनविशेष देत आहोत.

१. हिंदु धर्मानुसार ‘प्लव’ नाम संवत्सर, शालिवाहन शक – १९४३, उत्तरायण, वसंतऋतू, चैत्र मास आणि शुक्ल पक्ष चालू आहे. २७.४.२०२१ पासून कृष्ण पक्ष चालू होणार आहे.

(संदर्भ : दाते पंचांग)

२. शास्त्रार्थ

२ अ. महावीर जयंती : सूर्योदयव्यापिनी चैत्र शुक्ल त्रयोदशी तिथीला महावीर जयंती साजरी करतात. २५.४.२०२१ या दिवशी सूर्योदयव्यापिनी चैत्र शुक्ल त्रयोदशी तिथी आहे.

२ आ. अनंगव्रत : अनंगव्रत चैत्र शुक्ल द्वादशीयुक्त त्रयोदशी तिथीला करावे. यासाठी द्वादशीच्या दिवशी सूर्यास्तापूर्वी १ घंटा २४ मिनिटे आधी त्रयोदशी तिथी हवी. या पेक्षा अल्प काळ असेल, तर त्रयोदशी तिथीला अनंगव्रत करावे. या व्रतामध्ये भगवान शिव, त्याचे भक्त कामदेव आणि कामदेवांची पत्नी रतिदेवी यांचे पूजन करतात. या व्रतामुळे वैवाहिक सौख्य आणि संतती सुख मिळते.

२ इ. महादेवाला दवणा वहाणे : चैत्र शुक्ल त्रयोदशी तिथीला महादेवाला दवणा वाहतात.

२ ई. अमृत योग : अमृत योगावर कोणतेही शुभ कार्य केल्यावर यश प्राप्त होते. २५.४.२०२१ या दिवशी हा योग सूर्योदयापासून उत्तररात्री १.५४ पर्यंत आणि २८.४.२०२१ या दिवशी सायंकाळी ५.१३ पासून दुसर्‍या दिवशी सूर्योदयापर्यंत आहे.

२ उ. घबाड मुहूर्त : हा शुभ मुहूर्त आहे. २५.४.२०२१ या दिवशी सायंकाळी ४.१३ पर्यंत आणि ३०.४.२०२१ या दिवशी दुपारी १२.०८ पासून सायंकाळी ७.१० पर्यंत घबाड मुहूर्त आहे.

२ ऊ. सर्व देवांना दवणा वहाणे, हनुमान जयंतीचा उपवास आणि नृसिंह दोलोत्सव : चैत्र शुक्ल चतुर्दशी तिथीला सर्व देवांना दवणा वहातात. या दिवशी श्री हनुमान जयंतीचा उपवास करतात. चैत्र शुक्ल चतुर्दशी तिथीला नृसिंह दोलोत्सव साजरा करतात.

२ ए. भद्रा (विष्टी करण) : ज्या दिवशी ‘विष्टी’ करण असते, त्या काळालाच ‘भद्रा’ किंवा ‘कल्याणी’ असे म्हणतात. भद्रा काळात शुभ आणि मंगल कार्ये करत नाहीत; कारण त्या कार्यात विलंब होण्याचा संभव असतो. २६.४.२०२१ या दिवशी दुपारी १२.४५ पासून रात्री १०.५४ पर्यंत विष्टी करण आहे, तसेच २९.४.२०२१ या दिवशी सकाळी ११.५० पासून रात्री १०.१० पर्यंत विष्टी करण आहे.

२ ऐे. हनुमान जयंती : सूर्योदयव्यापिनी पौर्णिमा तिथीला श्री हनुमान जयंती साजरी करतात. २७.४.२०२१ या दिवशी सकाळी ९.०२ पर्यंत पौर्णिमा तिथी आहे.

२ ओ. वैशाख स्नानारंभ : सूर्योदयव्यापिनी पौर्णिमा तिथीला वैशाख स्नानारंभ करतात.

२ औ. छत्रपती शिवाजी महाराज पुण्यतिथी : सूर्योदयव्यापिनी पौर्णिमा तिथीला छत्रपती शिवाजी महाराज पुण्यतिथी करावी.

२ अं. मन्वादि : चैत्र पौर्णिमा तिथीला ‘मन्वादि योग’ होतो. या दिवशी केलेल्या श्राद्धाचे विशेष फल सांगितले आहे.

२ क. दग्ध योग : रविवारी द्वादशी, सोमवारी एकादशी, मंगळवारी पंचमी, बुधवारी तृतीया, गुरुवारी षष्ठी, शुक्रवारी अष्टमी आणि शनिवारी नवमी ही तिथी असेल, तर दग्ध योग होतो. दग्ध योग हा अशुभ योग असल्याने सर्व कार्यांसाठी निषिद्ध मानला आहे. २८.४.२०२१ या दिवशी बुधवार असून उत्तररात्री १.३५ पासून तृतीया तिथी असल्याने ‘दग्ध योग’ आहे.

२ ख. दुसरी तीज (तृतीया) : चैत्र कृष्ण तृतीया तिथीला ‘दुसरी तीज’ म्हणतात. सूर्योदयव्यापिनी चैत्र शुक्ल तृतीया तिथीला गौरी तृतीयेचे पूजन करतात. याला ‘पहिली तीज’ म्हणतात. गौरी तृतीयेप्रमाणे चैत्र कृष्ण तृतीयेचे पूजन करतात. २९.४.२०२१ या दिवशी चैत्र कृष्ण तृतीया तिथी म्हणजे दुसरी तीज आहे.

२ ग. संकष्ट चतुर्थी : प्रत्येक मासातील कृष्ण पक्षातील चतुर्थी तिथीला ‘संकष्ट चतुर्थी’ असे म्हणतात. ज्या दिवशी चंद्रोदयसमयी चतुर्थी तिथी असते, त्या दिवशी संकष्ट चतुर्थीचा उपवास करतात; कारण श्री गणपतीच्या या व्रतामध्ये चंद्रदर्शन होणे विशेष महत्त्वाचे आहे. ३०.४.२०२१ या दिवशी चंद्रोदयाची वेळ रात्री १०.४० आहे. या दिवशी श्री गणेश मंत्राचा जप करतात, तसेच अथर्वशीर्ष, श्री गणेशस्तोत्र, श्री गणेश अष्टोत्तरशत नामस्तोत्र वाचतात. या उपासनेने सर्व कार्ये सिद्ध होतात.

२ घ. महाराष्ट्र दिन : १ मे हा ‘महाराष्ट्र दिन’ म्हणून साजरा करतात.

२ च. श्री चंद्रलादेवीचा उत्सव : सूर्योदयव्यापिनी चैत्र कृष्ण पंचमीला श्री चंद्रलादेवीचा उत्सव साजरा करतात.

– सौ. प्राजक्ता जोशी, ज्योतिष फलित विशारद, वास्तु विशारद, अंक ज्योतिष विशारद, रत्नशास्त्र विशारद, अष्टकवर्ग विशारद, सर्टिफाइड डाऊसर, रमल पंडित, हस्ताक्षर मनोविश्‍लेषण शास्त्र विशारद, महर्षि अध्यात्म विश्‍वविद्यालय, फोंडा,

गोवा. (१७.४.२०२१)

टीप १ – ज्योतिषशास्त्रानुसार सूर्योदयानंतर वार पालटतो. टीप २ – अमृत योग, घबाड मुहूर्त, अन्वाधान, क्षयदिन, भद्रा (विष्टी करण), दग्ध योग, संकष्ट चतुर्थी आणि गौरी तृतीया तिथी यांविषयीची अधिक माहिती पूर्वी प्रसिद्ध केली आहे. हरिचिया दासा हरि दाही दिशा । भावें जैसा तैसा हरि एक ॥ – संत एकनाथ अर्थ : भक्ताला सर्वत्र देवाचेच दर्शन होते. भक्ताचा जसा भाव असतो, त्या स्वरूपात त्याला देव दिसतो. हे सूत्र साधक आणि भक्त यांनी लक्षात घ्यावे.