‘दुसरा शिवाजी’ अशी ओळख निर्माण करणारे १८५७ च्या स्वातंत्र्यसमरातील सेनापती तात्या टोपे !

‘शिवदिग्विजयकारांनी छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या युद्धपद्धतीस ‘वृकयुद्ध’, असे म्हटले आहे. मराठ्यांचा सुप्रसिद्ध ‘गनिमी कावा’ (अरबी शब्द) तो हाच ! या युद्धप्रकाराला भारतातील प्राचीन नीतीशास्त्रज्ञ ‘कूटयुद्ध’ असे म्हणत असत.

नाशिकच्या जिल्हाधिकारीपदी जॅक्सन नावाचा क्रूर आणि ढोंगी अधिकारी होता. त्याने खरे अधिवक्ता, कीर्तनकार तांबेशास्त्री, बाबाराव सावरकर आदी देशभक्तांना कारावासात धाडले होते. अशा अनेक कुकर्मांनीच जॅक्सनने आपला मृत्यूलेख लिहिला.

हनुमान स्वत: ११ वा रुद्र असून त्याने विविध योगमार्गांनी साधना केली. हनुमान बहुगुणी असण्यासह तो उत्तम शिष्य आणि परमोच्च भक्त आहे. त्यामुळे त्याला विविध योगमार्गांनुसार साधना करणे सुलभ झाले.

मंगल पांडे ३४ व्या पलटणीतील तरुण ब्राह्मण शिपाई होते. ते क्रांतीपक्षाचे सदस्य होते. कोलकात्याजवळील बराकपूर येथील १९ व्या पलटणीवर त्या वेळी इंग्रज अधिकार्‍यांनी गाय वा डुक्कर यांची चरबी लावलेल्या नव्या काडतुसांचा प्रयोग करून पहाण्याचे ठरवले.