रजोनिवृत्तीविषयी पाळायचे साधारण नियम

साधारण रजोनिवृत्ती ठरलेल्या वयाच्या आसपास अपान क्षेत्रातील त्रास वाढायला प्रारंभ होतो. साध्या भाषेत ‘अपान वायू हा शरिरातील भाव पदार्थ बाहेर काढणारा वायू आहे’, त्याचे कार्यक्षेत्र बेंबीच्या खाली असते. रजोनिवृत्तीकडे वाटचाल चालू होते, तेव्हा या वायूची अनियमितता वाढायला लागते. अशा वेळी पोट गच्च वाटणे, वात प्रकोप आणि गर्भाशयातील पालट यांमुळे स्त्रीचे विशिष्ट अवयव दुखणे, स्तन दुखणे, पाय दुखणे, अंगावरून न्यूनाधिक जायला लागणे, मूळव्याध हे त्रास व्हायला प्रारंभ होतो. यासह मानसिक त्रास, ‘मूड’ (मनःस्थिती) पालटणे, निराश वाटणे या गोष्टीही होतात. अशा वेळी आयुर्वेद चिकित्सेचा अतिशय उत्तम उपयोग होतांना दिसतो. विशेषतः या कालावधीत अंगावर दुखणी काढू नयेत, त्याचा परिणाम पाळीच्या प्रकृतीवर दिसतो.

कोणत्या प्रकारचे त्रास होऊ शकतात ?

१. रजोनिवृत्तीच्या वयात हे त्रास होऊ नयेत किंवा अल्प व्हावेत; म्हणून आधीपासून वार्षिक बस्ती उपक्रम करून घ्यावा.

२. कंबरेचे व्यायाम, सेतुबंधासन, सूर्यनमस्कार अवश्य करावेत.

३. नुसते बसले असतांना तुमच्या बसण्याच्या पद्धतीकडे अवश्य लक्ष द्या. कंबरेची किंवा पाठीची दुखणी या काळात पटकन बळावतात.

४. आधीपासून पित्ताचा त्रास असेल, तर अंगावरून अधिक जाऊ शकते. पित्ताचा त्रास हा औषध आणि पथ्य यांनी कायमचा आटोक्यात आणला जाऊ शकतो.

५. अधिक पाणी पिणे, मध-लिंबूपाणी, गरम पाणी-मध हे घेऊ नये.

६. रात्री वेळेवर झोपणे आणि लवकर उठणे, हा शरिरातील वात नीट ठेवायला आवश्यक असा नियम आहे.

७. शिळे अन्न (शिळे म्हणजे आजचे उद्या) अजिबात नको.

८. प्रतिदिन किमान हात, पाय आणि कंबर यांना तेल अवश्य लावावे.

९. मलावरोध आणि पोट डब्ब होत असल्यास आले अन् सैंधव पाचक हे दोन्ही जेवणाआधी खावे.

१०. नियमित जेवण वेळा पाळा. दुपारचे जेवण सकाळी ११ ते दुपारी १ वाजण्याच्या मध्ये आणि रात्रीचे जेवण ८ वाजण्याच्या आत करावे. न्याहरीला भूक नसल्यास न्याहरी केली नाही, तरी चालेल. आंबट, खारट, तिखट आणि वातूळ पदार्थ अल्प खावेत. मुख्यतः हिरवी मिरची, ढोबळी, वांगी, गवार, कच्चे आणि बेकरी पदार्थ कमीत कमी खावेत किंवा पूर्णच टाळावे.

११. मानसिक स्वास्थ्य, भावनांचा निचरा आणि आनंद या गोष्टी मिळवायला समुपदेशन, स्वसमुपदेशन, सिंहावलोकन अन् आवश्यकता भासल्यास औषधे यांद्वारे विशेष प्रयत्न करावा.

– वैद्या स्वराली शेंड्ये, यशप्रभा आयुर्वेद