भारत-कॅनडा राजनैतिक वाद : खलिस्तानी आरोप, परिणाम आणि भविष्य संपूर्ण विवेचन !

भारत आणि कॅनडा यांच्या संबंधांवर हालचाली, आरोप आणि आंतरराष्ट्रीय प्रभाव यांची सखोल चर्चा आवश्यक आहे. अलीकडे कॅनडाच्या पंतप्रधानांनी भारताविरुद्ध खलिस्तानी समर्थकांवर होणार्‍या आक्रमणांचा संबंध भारतीय गुप्तचर यंत्रणेशी जोडला आहे, ज्यामुळे दोन्ही देशांतील तणाव वाढत आहे. या प्रकरणावर विविध राजकीय, सामाजिक आणि आंतरराष्ट्रीय पातळ्यांवरील मुद्यांचा तपशीलवार आढावा येथे घेतला आहे.

१. पार्श्वभूमी

भारत आणि कॅनडा यांचे संबंध केवळ व्यापारीच नाही, तर सांस्कृतिक अन् शैक्षणिक या स्तरांवरही खोलवर जुळलेले आहेत. तथापि खलिस्तानी आंदोलनाशी संबंधित असलेल्या भारताच्या चिंता आणि कॅनडामधील काही समूहांनी खलिस्तानी विचारधारेला दिलेल्या समर्थनामुळे या संबंधांमध्ये वारंवार तणाव निर्माण झाला आहे. वर्ष २०२३ मध्ये खलिस्तानी नेता हरदीप सिंह निज्जरच्या हत्येनंतर हा तणाव आणखी उफाळला.

निज्जरवर खलिस्तानी विचारधारेचा प्रचार करत असल्याचा आणि भारतातील हिंसक कारवायांमध्ये गुंतलेला असल्याचा आरोप होता. त्याच्या हत्येनंतर कॅनडाने भारताच्या गुप्तचर यंत्रणेने हे कृत्य घडवून आणल्याचा आरोप केला, ज्यात लॉरेन्स बिष्णोई टोळीचा सहभाग असल्याचे म्हटले गेले; परंतु याविषयी कोणतेही ठोस पुरावे सादर करण्यात आलेले नाहीत.

२. भारत-कॅनडा यांच्यातील काही घटना

अ. निज्जर हत्या (जून २०२३) : ब्रिटीश कोलंबियात हरदीप सिंह निज्जरची हत्या झाली, ज्यावर कॅनडाने तीव्र प्रतिक्रिया दिली. निज्जरला भारताने ‘आतंकवादी’ म्हणून घोषित केले होते आणि त्याच्या हत्येनंतर दोन्ही देशांमध्ये तणाव वाढला.

आ. बिष्णोई टोळीचे नाव जोडले जाणे (मे २०२४) : लॉरेन्स बिष्णोई टोळीच्या सदस्यांचा खलिस्तानी विचारधारेशी संबंध जोडला गेला आणि कॅनडाने भारतीय गुप्तचर संस्थेवर निज्जरच्या हत्येसाठी बिष्णोई टोळीचा वापर केल्याचा आरोप केला.

इ. गुप्त बैठक (ऑक्टोबर २०२४) : सिंगापूर येथे भारताचे राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार अजित डोवाल आणि कॅनडाचे अधिकारी यांच्यामध्ये गुप्त बैठक झाली. या बैठकीत बिष्णोई टोळीच्या सहभागाविषयी चर्चा झाली; परंतु कोणतेही ठोस पुरावे सादर झाले नाहीत.

ई. बिष्णोई टोळीतील काहींना अटक (ऑक्टोबर २०२४) : कॅनडातील अन्वेषणात हरदीप सिंह निज्जरच्या हत्येत लॉरेन्स बिष्णोई टोळीशी संबंध असलेल्या काही व्यक्तींना अटक करण्यात आली, ज्यामुळे या प्रकरणात आणखी गुंतागुंत वाढली आहे.

३. कॅनडाचे राजकीय गणित

कॅनडातील शीख समुदाय हा राजकीय दृष्टीकोनातून अत्यंत महत्त्वाचा घटक आहे. ‘कॅनडाचे पंतप्रधान जस्टिन ट्रुडो यांनी शीख समुदायाचा पाठिंबा मिळवण्यासाठी हे आरोप केले आहेत’, असा आरोप कॅनडातील विरोधी पक्षांनी केला आहे. यामुळे कॅनडातील अंतर्गत राजकारणात मोठा तणाव निर्माण झाला आहे.

अ. मतांसाठी लांगूलचालन : विरोधकांनी असा आरोप केला आहे की, ट्रुडो यांनी शीख समुदायाला आकर्षित करण्यासाठी खलिस्तानी मुद्याचा राजकीय लाभ घेतला आहे.

आ. देशांतर्गत विरोध : कॅनडातील अनेक नेत्यांनी या आरोपांवर तीव्र प्रतिक्रिया दिली आहे. त्यांच्या मते पुरावे सादर न करता असे आरोप केल्यामुळे कॅनडाची जागतिक प्रतिमा धोक्यात आली आहे.

४. भारताला आंतरराष्ट्रीय पातळीवर घेरण्याचे प्रयत्न

कॅनडाने एकट्या भारतावर दबाव न आणता आंतरराष्ट्रीय सहकार्याची मागणी केली आहे. त्यांनी अमेरिका, युरोपियन संघ आणि ‘नाटो’ (उत्तर अटलांटिक करार संघटना) देशांना यामध्ये सहकार्य करण्याचे आवाहन केले आहे. यामुळे भारताला आंतरराष्ट्रीय स्तरावर तणावाखाली आणण्याचा प्रयत्न कॅनडाकडून चालू आहे.

५. परिणाम

अ. राजनैतिक तणाव : या आरोपांमुळे भारत आणि कॅनडा यांच्यातील संबंध ताणले गेले आहेत. व्यापार आणि सांस्कृतिक सहकार्याच्या क्षेत्रात दोन्ही देशांना मोठी हानी सहन करावी लागेल, अशी शक्यता आहे.

आ. आर्थिक परिणाम : कॅनडाने व्यापार करारांसाठी चर्चा स्थगित केली आहे, ज्यामुळे आर्थिक संबंध कमकुवत होतील.

इ. सामाजिक तणाव : कॅनडातील शीख समुदायात खलिस्तानी समर्थक आणि विरोधक यांच्यात तणाव वाढला आहे. यामुळे आंतरराष्ट्रीय स्तरावरही समाजात संघर्ष होण्याची शक्यता आहे.

६. पुढील दिशा

अ. शांततामय संवाद : दोन्ही देशांनी शांततामय संवाद साधून या तणावाचे निराकरण करणे अत्यंत आवश्यक आहे. राजकीय तणाव टाळण्यासाठी परस्पर संवाद हाच एकमेव मार्ग आहे.

आ. पुरावे सादर करणे : कॅनडाने भारतावर केलेले आरोप सिद्ध करण्यासाठी ठोस पुरावे सादर करणे आवश्यक आहे. अन्यथा त्यांच्या दाव्यांवर आंतरराष्ट्रीय पातळीवर संशय राहील.

इ. खलिस्तानी विचारधारेचे नियंत्रण : खलिस्तानी विचारधारेला आंतरराष्ट्रीय स्तरावर हाताळण्यासाठी भारत आणि कॅनडा यांनी एकत्रित पद्धतीने काम करणे आवश्यक आहे. यामुळे दोन्ही देशांमध्ये तणाव न्यून होऊ शकेल.

७. निष्कर्ष

भारत आणि कॅनडा यांच्यातील वाढत चाललेला तणाव हा दोन्ही देशांच्या हिताला धक्का पोचवू शकतो. कॅनडाचे खलिस्तानी समर्थकांवरील आरोप पुराव्यांअभावी कमकुवत ठरले आहेत आणि त्यामुळे कॅनडाची आंतरराष्ट्रीय प्रतिमा धोक्यात येत आहे. या तणावावर उपाय शोधण्यासाठी दोन्ही देशांनी परस्पर संवाद आणि विश्वासार्ह पुरावे यांवर आधारित कारवाई केली पाहिजे.

– श्री. संजोग टिळक, पुणे. (१६.१०.२०२४)