८ मार्चला ‘जागतिक महिला दिन’ का असतो ? हे ठाऊक आहे का ?

५ दिवसांपूर्वी ‘जागतिक महिला दिन’ झाला. त्या निमित्ताने थोडा इतिहास येथे देत आहे. वर्ष १९१७ मध्ये रशियात महिलांनी ४ दिवसांचा एक संप केला होता. ‘ब्रेड अँड पीस’ (पाव आणि शांतता) ही त्यांची मागणी होती. तो दिवस होता २३ फेब्रुवारी; पण रशियात तेव्हा होते ज्युलियन कॅलेंडर. त्या वेळी ग्रेगोरियन कॅलेंडरमध्ये दिनांक होता ८ मार्च. हाच तो दिनांक आणि हीच ती घटना ज्यावरून संपूर्ण जगात ‘जागतिक महिला दिन’ साजरा केला जातो. साम्यवादी विचारसरणीमुळे जगापासून फारकत घेतलेल्या रशियाच्या बहुतांश क्षेत्रातील योगदानांविषयी आपल्याला माहितीच नसते, मग ते योगदान युद्धभूमीवरचे असो किंवा अवकाशातील ! आपण पश्चिम युरोपमध्ये खासकरून ब्रिटन आणि अमेरिका यांकडे यातील ‘पायोनियर्स’ (आद्यप्रवर्तक) म्हणून पहायला जातो; पण रशियाला विसरतो.

१. पहिला महिला अंतराळवीर व्हॅलेंटिना तेरेश्कोव्हा !

एक उदाहरण येथे देतो. अवकाशात गेलेली पहिली स्त्री कधी गेली होती, हे सांगता येईल का ? वर्ष सोडा, तिचे नाव कुणाला सांगता येईल ? आपल्या डोक्यात येतील ती भारतीय नावे, म्हणजे कल्पना चावला किंवा सुनीता विल्यम्स; पण हे उत्तर संपूर्ण चूक आहे. ज्यांना ‘नासा’चा इतिहास ठाऊक आहे, ते सांगतील सॅली राईड (वर्ष १९८३ मध्ये); पण हेही चूक आहे; कारण अवकाशात पहिली स्त्री गेली होती १९६३ मध्ये आणि ती पाठवली होती सोव्हिएत रशियाने ! त्या स्त्रीचे नाव आहे व्हॅलेंटिना तेरेश्कोव्हा !

२. सर्वांत तरुण ‘अंतराळवीर स्त्री’ व्हॅलेंटिना यांनी केल्या ४८ पृथ्वी प्रदक्षिणा !

१६ जून १९६३ या दिवशी व्हॅलेंटिना (वयाच्या अवघ्या २६ व्या वर्षी) ‘व्हॉस्टॉक ६’ या रॉकेटमधून अवकाशात झेपावल्या. ते ‘सोलो मिशन’ होते, म्हणजे सोबत कुणीही नाही. अनुमाने ३ दिवस आणि ४८ पृथ्वी प्रदक्षिणा करून व्हॅलेंटिना १९ जूनला परत आल्या. सांगण्यासारखे म्हणजे व्हॅलेंटिना यांनी अवकाशात घालवलेला वेळ (अनुमाने ३ दिवस) हा त्या वेळच्या ‘नासा’च्या सगळ्या अमेरिकन ‘ॲस्ट्रोनॉट्स’नी (अंतराळवीर) त्यांच्या सगळ्या अवकाशात काढलेल्या मोहिमांच्या एकूण वेळेपेक्षा अधिक होता, आता बोला ! (यावरून ‘नासा’ला कितीतरी मिरच्या झोंबल्या असतील !) अजूनही जगातील सर्वांत तरुण ‘अंतराळवीर स्त्री’ (कॉस्मोनॉट) असण्याचा मान व्हॅलेंटिना यांनाच जातो.

– श्री. संकेत कुलकर्णी, लंडन. (१०.३.२०२४)

व्हॅलेंटिना तेरेश्कोव्हा यांच्याविषयीची माहिती व्हॅलेंटिना यांचा जन्म ६ मार्च १९३७ या दिवशी झाला. यावर्षी त्या ८७ वर्षांच्या झाल्या. एका साध्या कापड कारखान्यात कामगार असलेल्या व्हॅलेंटिना या त्यांच्या ‘स्कायडायव्हिंग’च्या (हवाई छत्रीद्वारे विमानातून खाली झेप घेणे) प्रेमामुळे अवकाशक्षेत्राकडे आकृष्ट झाल्या. वर्ष १९६३ मध्ये रशियन ‘कॉस्मोनॉट प्रोग्राम’मध्ये (अंतराळवीर कार्यक्रम) रुजू झालेल्या व्हॅलेंटिना या वर्ष १९९७ मध्ये ‘मेजर जनरल’ या पदावरून निवृत्त झाल्या. आजही त्या रशियातील राजकारणात सक्रीय आहेत. त्या त्यांचे जन्मगाव असलेल्या ‘यारोस्लाव्हल’ भागाचे नेतृत्व करत आहेत. – श्री. संकेत कुलकर्णी, लंडन. (१०.३.२०२४)

(श्री. संकेत कुलकर्णी यांच्या फेसबुकवरून साभार)