गायनातील आठवा स्‍वर ‘सुगम स्‍वर’, यासंदर्भातील आध्‍यात्मिक विश्‍लेषण

‘गायनात सात स्‍वर प्रचलित आहेत. मला देवाच्‍या कृपेमुळे सूक्ष्मातून गायनातील आठव्‍या स्‍वराचे सूक्ष्मातून ज्ञान मिळाले. ते आणि या विषयीचे विश्‍लेषण पुढे दिले आहे –

१. ‘सुगम स्‍वरा’चा अर्थ

‘सुगम नादा’प्रमाणे ‘सुगम स्‍वर’ असतात. यातील ‘सु’ म्‍हणजे ‘उत्तम’, ‘ग’, म्‍हणजे गायलेला आणि ‘म’ हा ‘तत्त्वांचा अनुभव’, या अर्थाने आहे. जेव्‍हा गायकाला स्‍वरांतील तत्त्वांचा अनुभव उत्तम रितीने होतो, तेव्‍हा त्‍याला ‘सुगम स्‍वर’, असे म्‍हणतात.

२. ‘सुगम स्‍वरा’चे स्‍थान

संगीतात सात स्‍वर प्रधान आहेत. ‘सुगम स्‍वर’ हा आठवा स्‍वर आहे. हे स्‍वर ‘अनुभूतीजन्‍य’ आहेत.

३. ‘सुगम स्‍वरा’चे आठवे स्‍थान असण्‍यामागील कारण

गायक सात स्‍वरांचा अभ्‍यास करतांना त्‍याला उपासनेची जोड देतो. त्‍याचे फळस्‍वरूप त्‍याला ‘सुगम स्‍वरा’ची अनुभूती येते. त्‍यामुळे त्‍याला आठवे स्‍थान दिले आहे.

४. ‘स्‍वर’ आणि ‘सुगम स्‍वर’, यांतील भेद

स्‍वरांमध्‍ये शब्‍द आणि त्‍याचे गायन आहे. ‘सुगम स्‍वरा’त ‘शब्‍द’ त्‍याचा ‘अर्थ’ आणि त्‍यातील ‘तत्त्वे’ यांचे ज्ञान गायकाला होते. हे ज्ञान होण्‍यासाठी गायकाला साधना करावी लागते.

५. प्राचीन ऋषींचे ‘सामगान’

हे ‘सुगम स्‍वरा’त असणे

‘सामगाना’मध्‍ये स्‍वर आहेत. ऋषींना त्‍या स्‍वरांचा अर्थही ठाऊक होता. त्‍या स्‍वरांत देवतांचे ‘रूप’, ‘गुण’ आणि ‘कार्य’ हे सुप्‍त स्‍वरूपांत दडलेले असते. त्‍या काळी ऋषींना त्‍या त्‍या स्‍वरांतील तत्त्वांची अनुभूती येत होती. ऋषींना गायनातील आठव्‍या स्‍वराचे ‘ज्ञान’ होते आणि त्‍यातून त्‍यांना अनुभूती येत होती. ‘स्‍वर’, ‘अर्थ’ आणि ‘तत्त्वे’ यांची एकाच वेळी अनुभूती, म्‍हणजे ‘सुगम स्‍वर’ होय.

६. गायकाच्‍या गायनातून ‘सुगम स्‍वरा’ची निर्मिती कधी होते ?

गायकाच्‍या ‘विशुद्ध’चक्राची शुद्धी झाल्‍यावर त्‍याच्‍या गायकीतून ‘सुगम स्‍वरा’ची निर्मिती होते.

श्री. राम होनप (सूक्ष्मातून प्राप्‍त झालेले ज्ञान), सनातन आश्रम, रामनाथी, गोवा. (३०.४.२०२३)

• सूक्ष्म : व्यक्तीचे स्थूल म्हणजे प्रत्यक्ष दिसणारे अवयव नाक, कान, डोळे, जीभ आणि त्वचा ही पंचज्ञानेंद्रिये आहेत. ही पंचज्ञानेंद्रिये, मन आणि बुद्धी यांच्या पलीकडील म्हणजे ‘सूक्ष्म’. साधनेत प्रगती केलेल्या काही व्यक्तींना या ‘सूक्ष्म’ संवेदना जाणवतात. या ‘सूक्ष्मा’च्या ज्ञानाविषयी विविध धर्मग्रंथांत उल्लेख आहेत.
• सूक्ष्मातील दिसणे, ऐकू येणे इत्यादी (पंच सूक्ष्मज्ञानेंद्रियांनी ज्ञानप्राप्ती होणे) : काही साधकांची अंतर्दृष्टी जागृत होते, म्हणजे त्यांना डोळ्यांना न दिसणारे दिसते, तर काही जणांना सूक्ष्मातील नाद किंवा शब्द ऐकू येतात.
• येथे प्रसिद्ध करण्यात आलेल्या अनुभूती या ‘भाव तेथे देव’ या उक्तीनुसार साधकांच्या वैयक्तिक अनुभूती आहेत. त्या सरसकट सर्वांनाच येतील असे नाही. – संपादक