ज्योतिषशास्त्रानुसार ‘शनि’ या ग्रहाचे महत्त्व !

वैशाख अमावास्या (२२.५.२०२०) या दिवशी ‘शनैश्‍चर जयंती’ आहे. त्यानिमित्ताने…

‘२२.५.२०२० या दिवशी, म्हणजे वैशाख अमावास्येला ‘शनैश्‍चर जयंती’ आहे. ‘शनैश्‍चर जयंती’चे औचित्य साधून ‘शनिदेवाची वैशिष्ट्ये, ज्योतिषशास्त्रानुसार शनि या ग्रहाचे साधनेतील महत्त्व, शनीची साडेसाती आणि त्यावरील उपाय’ यांविषयी जाणून घेऊया.

१. शनिदेवाची वैशिष्ट्ये

१ आ. स्थान

१ आ १. जन्मस्थान : भारतातील सौराष्ट्रात वैशाख अमावास्येला माध्यान्ही शनैश्‍चराचा जन्म झाला; म्हणून या दिवशी ‘शनैश्‍चर जयंती’ साजरी करतात.

१ आ २. कार्यस्थान/कार्यक्षेत्र : महाराष्ट्रातील शनिशिंगणापूर येथे शनीची मोठी काळी शिळा असून तेथे शनिदेवाची शक्ती कार्यरत आहे. त्यामुळे शनिशिंगणापूर हे शनीचे कार्यक्षेत्र आहे. शनैश्‍चर जयंतीला शनिशिंगणापूर येथे जत्रा भरते आणि शनिदेवाचा उत्सव साजरा होतो.

२. शनि या ग्रहाचे ज्योतिषशास्त्रदृष्ट्या महत्त्व

हिंदु धर्मात ग्रहांना देवता मानले जाते. शनि हा पाप ग्रह असून सर्व ग्रहांमध्ये या ग्रहाला लौकिकदृष्ट्या अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. मकर आणि कुंभ या शनि ग्रहाच्या राशी आहेत. शनि तुळ राशीत उच्चीचा होतो. ज्योतिषशास्त्रात ग्रहांच्या उच्च आणि नीच राशी ठरवून दिलेल्या आहेत. ‘ग्रह जेव्हा उच्च राशीत असतो, तेव्हा तो ज्या गोष्टींचा कारक आहे आणि कुंडलीतील ज्या स्थानांचा स्वामी आहे, त्यांसंबंधी शुभ फलदायी ठरतो’, असा नियम आहे. हा ग्रह वायुतत्त्वाचा असून मनुष्याला आसक्तीकडून विरक्तीकडे नेतो. तो मानवाला त्याच्या जीवनातील मान, अपमान आणि अवहेलना यांतून परमार्थाकडे वळवतो. हा पूर्वसुकृत दर्शवणारा आणि मोक्षाची वाट दाखवणारा ग्रह आहे.

३. मानवाच्या गुण-दोषांसंदर्भात शनीचे महत्त्व

ज्योतिषशास्त्रानुसार प्रत्येक ग्रहाच्या शुभ (गुण) आणि अशुभ (दोष) अशा दोन बाजू असतात. कोणताही ग्रह केवळ अशुभच अथवा केवळ शुभच असतो, असे नसते. या नियमाप्रमाणे शनि ग्रहाच्याही दोन बाजू आहेत; पण शनीची केवळ एकच बाजू विचारात घेतली जाते; म्हणूनच लोकांच्या मनात शनि ग्रहाविषयी भीती निर्माण होते. शनि हा गर्व, अहंकार आणि पूर्वग्रह यांना दूर करून माणसाला माणुसकी शिकवतो, तसेच अंतरंगातील उच्च गुणांची ओळख करून देतो. शनि हा अनुभवातून शिक्षण देणारा शिक्षक आहे. जे शिस्तबद्ध, विनयशील आणि नम्र आहेत, त्यांना तो उच्च पदाला घेऊन जातो, तर जे अहंकारी, गर्विष्ठ अन् स्वार्थी आहेत, त्यांना त्रास देतो. अशा वाईट काळातच माणसाची योग्य पारख होते. या काळात व्यक्तीला आपल्या-परक्याची जाणीव होते, स्वतःचे गुण-दोष लक्षात येतात, गर्वहरण होते, अहंकार गळून पडतो, माणुसकीची जाणीव होते आणि ‘माणूस म्हणून कसे जगावे ?’, याचे ज्ञान होते. अविचारांनी केलेल्या कर्मांची फळे साडेसातीत मिळतांना दिसतात.

४. शनैश्‍चर जयंतीच्या दिवशी करावयाची साधना

शनि प्रत्येक मनुष्याच्या राशीत  प्रवेश करून साडेसात वर्षे रहातो. त्यामुळे मनुष्याला जीवनात साडेसात वर्षे शनीची पीडा सोसावी लागते. यालाच ‘शनीची साडेसाती’ असे म्हणतात. सध्या शनि ‘मकर’ राशीत असून धनु, मकर आणि कुंभ या राशी असणार्‍या मनुष्यांच्या जीवनात साडेसाती चालू आहे. त्यामुळे धनु, मकर आणि कुंभ या राशी असलेल्यांनी खाली दिलेले उपाय करावेत. पत्रिकेमध्ये स्वजन्मराशीपासून १, २, ४, ५, ७, ८, ९, १२ या स्थानी असलेला शनि पीडाकारक आहे. पीडापरिहारार्थ शनि जयंतीच्या दिवशी जप, दान आणि पूजा करणे पुण्यकारक अन् पीडापरिहारक आहे. शनि हा दास्यवृत्तीचा ग्रह असल्याने साडेसातीत दास्यभक्ती वाढवण्याचा प्रयत्न करावा.

४ अ. शनीची पीडापरिहारक दाने : सुवर्ण, लोखंड, नीलमणी, उडीद, म्हैस, तेल, काळे घोंगडे, काळी किंवा निळी फुले.

४ आ. जपसंख्या : तेवीस सहस्र

४ इ. पूजेसाठी शनीची लोखंडाची प्रतिमा वापरावी.

४ ई. शनीचा पौराण मंत्र

नीलाञ्जनसमाभासं रविपुत्रं यमाग्रजम् ।
छायामार्तण्डसम्भूतं तं नमामि शनैश्‍चरम् ॥ – नवग्रहस्तोत्र, श्‍लोक ७

अर्थ : शनिदेव निळ्या अंजनाप्रमाणे भासतात. ते भगवान सूर्यनारायणाचे पुत्र असून साक्षात् यमदेवाचे ज्येष्ठ बंधू आहेत. देवी छाया आणि भगवान सूर्य यांपासून उत्पन्न शनिदेवांना मी नमस्कार करतो.

४ उ. लोखंडाच्या शनीच्या प्रतिमेचे पूजन आणि दान यांचा संकल्प : ‘मम जन्मराशे: सकाशात् अनिष्टस्थानस्थितशने: पीडापरिहारार्थम् एकादशस्थानवत् शुभफलप्राप्त्यर्थं लोहप्रतिमायां शनैश्‍चरपूजनं तत्प्रीतिकरं (अमुक) (टीप) दानं च करिष्ये ।

अर्थ : ‘मी माझ्या जन्मपत्रिकेत अनिष्ट स्थानी असलेल्या शनीची पीडा दूर व्हावी आणि तो अकराव्या स्थानात असल्याप्रमाणे शुभ फल देणारा व्हावा’, यासाठी लोखंडाच्या शनिमूर्तीची पूजा अन् ‘शनिदेव प्रसन्न व्हावा’, यासाठी ‘अमुक’ वस्तूचे दान करतो.

टीप – ‘अमुक’ या शब्दाच्या ठिकाणी ज्या वस्तूचे दान करायचे असेल, त्या वस्तूचे नाव घ्यावे.

ध्यान

अहो सौराष्ट्रसञ्जात छायापुत्र चतुर्भुज ।
कृष्णवर्णार्कगोत्रीय बाणहस्त धनुर्धर ॥
त्रिशूलिश्‍च समागच्छ वरदो गृध्रवाहन ।
प्रजापते तु संपूज्य: सरोजे पश्‍चिमे दले ॥

अर्थ : शनिदेवाने सौराष्ट्रदेशी अवतार घेतला. तो सूर्य आणि छायादेवी यांचा पुत्र होय. त्याला चार हात आहेत. तो रंगाने काळा आहे. त्याच्या एका हातात धनुष्य, एका हातात बाण आणि एका हातात त्रिशूळ आहे. चौथा हात वर देणारा आहे. ‘गिधाड’ हे त्याचे वाहन आहे. तो सर्व प्रजेचा पालनकर्ता आहे. नवग्रहांच्या कमळामध्ये त्याची स्थापना मागच्या पाकळीच्या ठिकाणी केली जाते. अशा या शनिदेवाची आराधना करावी.

४ उ. दानाचा श्‍लोक

शनैश्‍चरप्रीतिकरं दानं पीडानिवारकम् ।
सर्वापत्तिविनाशाय द्विजाग्र्याय ददाम्यहम् ॥

अर्थ : शनिदेवाला प्रिय असे दान दिल्यावर पिडांचे, तसेच सर्व आपत्तींचे निवारण होते. असे हे दान मी श्रेष्ठ अशा ब्राह्मणाला देत आहे.

५. साडेसाती असलेल्यांनी करावयाचे उपाय

अ. ज्यांना साडेसाती आहे, त्यांनी शनिस्तोत्र प्रतिदिन म्हणावे.

आ. शनीच्या साडेसातीप्रीत्यर्थ जप, दान आणि पूजा अवश्य करावी.

इ. पीडापरिहारार्थ शनिवारी अभ्यंग स्नान करून नित्य शनिस्तोत्र पठण करावे.

ई. शनिवारी शनीचे दर्शन घेऊन उडीद आणि मीठ शनीस अर्पण करावे. तेलाभिषेक करावा. काळी फुले वाहिल्याने पिडेचा परिहार (उपाय) होईल. ती न मिळाल्यास निळ्या रंगाची, उदा. गोकर्ण, कृष्णकमळ, अस्टर इत्यादी फुले वाहावीत.

उ. शक्य असल्यास सायंकाळपर्यंत उपोषण करावे. निदान एकभुक्त असावे.

ऊ. नीलमण्याची अंगठी धारण करावी.’

(संदर्भ : दाते पंचांग)

– सौ. प्राजक्ता जोशी, ज्योतिष फलित विशारद, सनातन आश्रम, रामनाथी, गोवा. (१५.५.२०२०)

शनिस्तोत्र

कोणस्थ: पिङ्गलो बभ्रु: कृष्णो रौद्रोऽन्तको यमः ।
सौरिः शनैश्‍चरो मन्दः पिप्पलादेन संस्तुतः ॥
एतानि दश नामानि प्रातरुत्थाय य: पठेत् ।
शनैश्‍वरकृता पीडा न कदाचित् भविष्यति ॥
पिप्पलाद उवाच ।
नमस्ते कोणसंस्थाय पिङ्गलाय नमोऽस्तुते ।
नमस्ते बभ्रुरूपाय कृष्णाय च नमोऽस्तुते ॥ १ ॥

नमस्ते रौद्रदेहाय नमस्ते चान्तकाय च ।
नमस्ते यमसंज्ञाय नमस्ते सौरये विभो ॥ २ ॥

नमस्ते मन्दसंज्ञाय शनैश्‍चर नमोऽस्तुते ।
प्रसादं कुरु देवेश दीनस्य प्रणतस्य च ॥ ३ ॥

अर्थ : कोणस्थ, पिंगल, बभ्रु, कृष्ण, रौद्र, अंतक, यम, सौरि, शनैश्‍चर आणि मंद या दहा नावांनी पिप्पलादऋषींनी शनिदेवाची स्तुती केली. ही दहा नावे सकाळी उठल्यावर जो म्हणील, त्याला कधीही शनिग्रहाची बाधा होणार नाही.

पिप्पलादऋषि म्हणतात, ‘‘हे कोनात रहाणार्‍या कोणस्था, हे पिंगला, हे बभ्रु, हे कृष्णा, हे रौद्रदेहा, हे अंतका, हे यमा, हे सौरी, हे विभो, हे मंदा, हे शनिदेवा, मी तुला नमस्कार करतो. मी दीन तुला शरण आलो आहे. तू माझ्यावर प्रसन्न हो.’’

हे स्तोत्र नित्य प्रातःकाळी पठण करावे.