त्यागाचा त्याग

१. वृद्ध महात्मा नवीन संन्यास घेतलेल्या राजाची परीक्षा घेत असतांना संन्यासी राजाने त्याने केलेल्या त्यागाचा पुनरुच्चार करणे 

‘एकदा अरण्यात रहाणार्‍या एका वृद्ध महात्म्याकडे एक राजा संन्यास घेऊन आला. त्या वृद्ध महात्म्याने ठरवले, ‘याची जरा परीक्षा घ्यावी.’ एक दिवस संन्यास घेतलेला राजा भाकरी घेऊन त्या ठिकाणी येत होता. तेव्हा वृद्ध महात्म्याने त्याला कोपर्‍याने धक्का मारला. त्यामुळे भाकरी खाली पडली; परंतु राजाने मोठ्या प्रेमाने न रागावता भाकरी उचलली आणि तो पुढे निघून गेला. त्या वृद्ध महात्म्याने पुन्हा त्याच्या मागे जाऊन त्याला धक्का मारला आणि भाकरी पुन्हा खाली पाडली. या वेळी महात्म्याने भाकरी उचलली; परंतु तो थोडासा हसला. तो पुन्हा पुढे गेल्यावर वृद्ध महात्म्याने पुन्हा तसेच करून भाकरी खाली पाडली. या वेळी संन्यासी राजा हसून उभा राहिला. आपले हात जोडून वृद्ध महात्म्याला म्हणाला, ‘‘महाराज, आपण माझी परीक्षा घेऊन माझ्यावर मोठी कृपा केली आहे. मी एवढ्या मोठ्या राज्याचा त्याग करून येथे आलो आहे. या भाकरीसारख्या क्षुल्लक गोष्टीवरून मला राग कसा येईल ?’’

२. ‘मी किती मोठा त्याग केला !’, हा विचार मनात घर करून बसला असेल, तर त्या त्यागाचाही त्याग करणेच इष्ट !

त्यावर वृद्ध महात्मा म्हणाले, ‘‘त्यासाठीच तर मी मुद्दाम भाकरी खाली पाडली. तुम्हाला अजूनही राज्याचा त्याग करून आल्याची गोष्ट लक्षात आहे. ‘मी एवढा मोठा त्याग करून आलो आहे ’, ही गोष्ट तुम्ही अजूनही लक्षात ठेवली आहे आणि हेच ऐकण्याची इच्छा करत आहात की, ‘मी किती मोठा त्याग केला आहे !’ जर राज्याचे महत्त्व तुमच्या मनात घर करून बसले असेल, तर तो राज्याचा त्याग खर्‍या अर्थाने कुठे झाला ? त्यासाठी त्यागाचा सुद्धा त्याग कर, तेच इष्ट !’’

– नित्यलीलालीन श्रद्धेय भाईजी श्रीहनुमानप्रसादजी पोद्दार

(साभार : मासिक ‘कल्याण’, डिसेंबर २०२१)